14.5.1 Zapasy

WYBRANE ZASADY RACHUNKOWOŚCI

Zapasy

Zapasy, w tym zapasy obowiązkowe są to produkty, półprodukty i produkty w toku, towary i materiały.

Produkty, półprodukty i produkty w toku wycenia się na moment początkowego ujęcia według kosztu wytworzenia. Koszt wytworzenia obejmuje koszty wsadu, koszty przerobu przypadające na okres wytworzenia produktów, półproduktów i produktów w toku oraz alokację stałych i zmiennych pośrednich kosztów produkcji, ustalonych dla jej normalnego poziomu.

Produkty, półprodukty i produkty w toku wycenia się na koniec okresu sprawozdawczego według kosztu wytworzenia lub też według wartości netto możliwej do uzyskania, w zależności od tego, która z wartości jest niższa. Rozchody produktów, półproduktów i produktów w toku ujmuje się według średnioważonych kosztów ich wytworzenia. 

Towary i materiały wycenia się na moment początkowego ujęcia w cenie nabycia natomiast na koniec okresu sprawozdawczego w cenie nabycia lub według wartości netto możliwej do uzyskania, w zależności od tego, która z kwot jest niższa. Rozchody towarów i materiałów ujmuje się według cen średnioważonych nabycia, z wyjątkiem:

• zapasów węgla, którego rozchód ujmowany jest według metody „pierwsze weszło, pierwsze wyszło” (FIFO);
• materiałów nabytych pod zlecenia – rozchód według metody szczegółowej identyfikacji ceny;
• materiałów, które ze względu na parametry techniczne wydawane są z magazynu według kolejności ich przyjęcia  (np. materiały/towary elektroenergetyczne, materiały poligraficzne) – rozchód według metody FIFO.  

Wartość początkowa zapasów jest korygowana o dotyczące ich zyski lub straty z tytułu rozliczenia instrumentów zabezpieczających przepływy pieniężne. 

SZACUNKI

Wartości netto możliwe do uzyskania ze sprzedaży zapasów 

W przypadku, gdy cena nabycia lub koszt wytworzenia zapasów nie są możliwe do odzyskania, Grupa ustala wysokość odpisów wartości zapasów na bazie szacunków co do ich wartości netto możliwych do uzyskania. 

Przecenie do poziomu cen sprzedaży netto możliwych do uzyskania podlegają zapasy, które utraciły swoje cechy użytkowe, przydatność lub spadły ceny ich sprzedaży. 

Na koniec każdego miesiąca, Grupa dokonuje porównania cen nabycia zapasów (średnia cena nabycia dla danej grupy zapasów) lub kosztów wytworzenia zapasów (średni koszt wytworzenia dla danej grupy zapasów) z ich wartością netto możliwą do uzyskania, którą stanowi szacunkowa cena sprzedaży w toku zwykłej działalności gospodarczej pomniejszona o szacowane koszty przygotowania sprzedaży i szacunkowe koszty niezbędne do doprowadzenia sprzedaży do skutku.

W praktyce, wartości możliwe do zrealizowania ustalane są na podstawie rzeczywistych cen sprzedaży zapasów (zarówno detalicznych jak i hurtowych) dla transakcji zrealizowanych w ostatnim dniu miesiąca oraz pierwszych dniach miesiąca następującego po dniu, na który sporządzana jest analiza utraty wartości zapasów, nie później niż dzień, w którym zamykane są księgi rachunkowe i przy uwzględnieniu aktualnego cyklu rotacji, jak również mając na uwadze ceny realizacji zawarte w ramach faktycznych kontraktów podpisanych na dzień bilansowy.

Wartości materiałów przeznaczonych do wykorzystania w procesie produkcji nie odpisuje się poniżej ceny nabycia, jeżeli oczekuje się, że wyroby gotowe, do produkcji których będą wykorzystane, zostaną sprzedane za kwoty wyższe lub równe szacowanym kosztom wytworzenia ustalanym na podstawie danych historycznych. Jeżeli jednak koszt wytworzenia produktów będzie wyższy od wartości netto możliwej do uzyskania, wartość materiałów odpisuje się do poziomu wartości netto możliwej do uzyskania. 

W odniesieniu do półproduktów i produktów w toku weryfikacja konieczności dokonania odpisu następuje poprzez porównanie średniego kosztu wytworzenia z faktycznymi cenami realizacji sprzedaży, przy uwzględnieniu dedykowanych formuł cenowych, określających stopień ich przetworzenia w stosunku do wyrobów gotowych.

W zależności od rodzaju zapasów Grupa dokonuje odpisów indywidualnych, jak i zbiorczych.

Odpisy indywidualne tworzone są wtedy, gdy w wyniku przeprowadzonych analiz i porównań wartość netto możliwa do uzyskania jest niższa niż cena nabycia danego składnika zapasów lub jego koszt wytworzenia, w wartości tej różnicy. W przypadku, gdy następuje zmiana wartości netto możliwej do uzyskania, wówczas ujmuje się utworzenie lub odwrócenie odpisów w wysokości tej zmiany.

Zbiorcze odpisy aktualizujące mają zastosowanie w przypadku pogrupowania podobnych lub powiązanych ze sobą pozycji zapasów, pochodzących z tej samej linii produktowej, posiadających podobne przeznaczenie lub zastosowanie końcowe, wyprodukowanych i sprzedawanych w tym samym zakładzie produkcyjnym oraz niedających się w praktyce ocenić w oderwaniu od innych pozycji pochodzących z tej samej linii produktowej i dotyczą głównie zapasów ropy naftowej i wyrobów ropopochodnych.

Na koniec każdego miesiąca ustala się wartość zbiorczą odpisu grupy zapasów. Zmiana wartości odpisu zbiorczego na koniec następnego okresu sprawozdawczego stanowi kwotę: 

• ujęcia odpisu (zwiększenie wartości odpisu w stosunku do wartości odpisu na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego) 
• odwrócenia odpisu (zmniejszenie wartości odpisu w stosunku do wartości odpisu na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego)
• wykorzystania odpisu (zmniejszenie odpisu z tytułu wykorzystania, sprzedaży lub likwidacji składników, dla których utworzony był odpis).

Utworzenie i odwrócenie odpisów aktualizujących wartość zapasów zarówno indywidualnych jak i  zbiorczych ujmuje się w koszcie własnym sprzedaży.

Główną pozycją zapasów, która realizuje się w terminie dłuższym niż 12 miesięcy od zakończenia okresu sprawozdawczego są zapasy obowiązkowe. Na dzień 31 grudnia 2021 roku oraz na dzień 31 grudnia 2020 roku wartość zapasów obowiązkowych ujęta w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym wyniosła odpowiednio 6 400 mln PLN oraz
4 703 mln PLN. W 2021 roku wzrost wartości zapasów w porównaniu ze stanem z końca 2020 roku to głównie efekt wzrostu cen ropy naftowej i produktów ropopochodnych. 

Zmiana stanu odpisów aktualizujących wartość zapasów do wartości netto możliwej do uzyskania

Pozycje zwiększenie i zmniejszenia odpisów aktualizujących wartość zapasów do wartości netto możliwej do uzyskania w 2021 roku były niższe w porównaniu do wykazanych zmian stanu odpisów dla roku poprzedniego, które wynikały głównie z rozpoznania w I kwartale 2020 roku istotnych odpisów aktualizujących wartość zapasów do wartości netto możliwej do uzyskania w związku ze spadkiem cen ropy naftowej i produktów ropopochodnych, które zostały wykorzystane w kolejnych okresach 2020 roku.