Sytuacja finansowa Grupy

8. Wpływ pandemii koronawirusa na działalność Grupy ORLEN

W 2021 roku pandemia COVID-19 w dalszym ciągu wywierała wpływ na światową gospodarkę oraz sytuację w kraju powodując zaburzenia w systemie gospodarczym i administracyjnym. Otoczenie rynkowe Grupy nadal charakteryzowała niepewność co do dalszego przebiegu pandemii oraz skali i rozkładu w czasie wtórnych efektów „odbicia” z pandemicznej recesji, przejawiająca się w dużej zmienności popytu, cen produktów rafineryjnych i petrochemicznych i surowców, w tym ropy, energii oraz uprawnień do emisji CO2, rzutującej na osiągane marże we wszystkich segmentach operacyjnych.

Od wybuchu pandemii COVID-19 w Unii Europejskiej zauważalnie przyspieszyły działania zmierzające do powstrzymania niekorzystnych zmian klimatu. Przyspieszenie transformacji energetycznej odbiło się negatywnie na perspektywach globalnego popytu na paliwa kopalne, w tym także na ropę naftową i paliwa płynne. Głęboka, choć krótkotrwała globalna recesja wywołana przez pandemię oraz przyspieszenie transformacji energetycznej silnie odczuł globalny przemysł rafineryjny, którego moce przerobowe okazały się istotnie za wysokie w stosunku do bieżącego i oczekiwanego popytu i wymagają redukcji. Żeby ją wymusić, marże rafineryjne spadły głęboko poniżej progów opłacalności przerobu i pozostaną pod presją do czasu odpowiedniej korekty potencjału rafineryjnego. Z nadwyżki ocenianej w okresie 2020-2025 na 4,5 mbd, do połowy grudnia 2021 zredukowano lub ogłoszono redukcję mocy o 3,7 mbd. Największy wolumen wyłączeń miał miejsce w Ameryce Północnej i w rejonie Azji i Pacyfiku i poprawił fundamenty rafineryjne w tych regionach. W Europie dokonana i zadeklarowana redukcja mocy dotyczy dziesięciu rafinerii o łącznym potencjale blisko 0,9 mbd. Do redukcji pozostają globalne moce szacowane na około 1,0 mbd z tego na Europę przypada 0,8 mbd.

Wzrost popytu na ropę naftową i paliwa płynne związane z odbiciem światowej gospodarki, obserwowany od początku drugiego kwartału 2021 roku, w połączeniu z efektem sezonowym poprawił marże rafineryjne, łagodząc przejściowo presję na redukcję mocy rafineryjnych. Poprawa marż została jednak ograniczona przez nieoczekiwany, dynamiczny wzrost cen ropy do blisko 80$/bbl. Powodem silnego wzrostu cen od drugiej połowy IV kwartału jest niespodziewany popyt na paliwa płynne ze strony sektora energetycznego, spowodowany wysokimi cenami gazu. Silny wzrost kosztów energii wywarł presję wzrostową na rynkowe ceny produktów rafineryjnych, jednak poprawa marż rynkowych nie wiązała się z poprawą sytuacji ekonomicznej rafinerii. Beneficjentem pandemii okazała się branża petrochemiczna, gdyż popyt na jej produkty istotnie wzrósł, a w konsekwencji wzrosły marże petrochemiczne.

Przyspieszenie transformacji energetycznej doprowadziło do wzrostu popytu na gaz ziemny a brak rezerw podaży wywołał hiperboliczne wzrosty cen tego surowca, które wraz z rosnącymi cenami uprawnień do emisji po publikacji pakietu klimatycznego Fit for 55 doprowadziły do silnych wzrostów cen energii. W ocenie Grupy jest to sytuacja przejściowa, która po uznaniu gazu jako niezbędne paliwo przejściowe w procesie transformacji energetycznej w Europie doprowadzi do zwiększenia mocy energetycznych opartych na gazie i złagodzi presję cenową.

Od momentu wybuchu pandemii PKN ORLEN oraz spółki z Grupy podjęły szereg działań w związku z koniecznością dostosowania się do nieustannie zmieniających się warunków funkcjonowania, jak również w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się zarażeń COVID-19, zarówno w odniesieniu do własnych pracowników, jak również w zakresie wsparcia rządowej walki z koronawirusem, które kontynuowane były w 2021 roku. Grupa na bieżąco dostosowuje swoje działania operacyjne do zmieniających się warunków epidemiologicznych.

W okresie objętym niniejszym skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym oraz obecnie, wszystkie stacje paliw sieci ORLEN pozostawały otwarte i nie występowały zakłócenia w żadnym z obszarów funkcjonowania Grupy. Nie wystąpiły również żadne istotne zaburzenia w działalności operacyjnej Grupy na rynkach zagranicznych. W ocenie Grupy obecnie łańcuch dostaw, zarówno w zakresie zakupu surowców i towarów, jak i w odniesieniu do wewnętrznych procesów logistycznych (m.in. dostaw paliw ciekłych z zakładu produkcyjnego na terminale paliw a następnie stacje paliw), pozostaje niezagrożony.

Koszt podjętych przez Grupę działań o charakterze prewencyjnym w celu ograniczenia możliwości rozprzestrzeniania się wirusa na obiektach oraz ochrony pracowników i klientów Grupy w 2021 roku i 2020 roku wyniósł odpowiednio (30) mln PLN i (92) mln PLN.

W 2021 roku Grupa nie zaobserwowała istotnego pogorszenia spłacalności, bądź też zwiększenia ilości upadłości lub restrukturyzacji wśród swoich klientów. Ze względu na efektywne zarządzanie kredytem kupieckim i windykacją, Grupa ocenia, że pomimo przedłużającej się pandemii koronawirusa ryzyko nieuregulowania należności przez kontrahentów nie uległo istotnej zmianie, a spłacalność należności wykazanych w bilansie na dzień 31 grudnia 2021 roku, których termin wymagalności przypada w najbliższych miesiącach, pozostanie na niezmienionym istotnie poziomie. W związku z powyższym, na dzień 31 grudnia 2021 roku Grupa nie zidentyfikowała przesłanek do zmodyfikowania założeń przyjętych do oceny oczekiwanej straty kredytowej pod kątem potencjalnej konieczności uwzględnienia dodatkowego elementu ryzyka związanego z obecną sytuacją gospodarczą oraz prognozami na przyszłość.

Grupa na bieżąco analizuje sytuację na rynkach oraz spływające sygnały od kontrahentów mogące świadczyć o pogorszeniu sytuacji finansowej i w razie konieczności dokona aktualizacji przyjętych szacunków do kalkulacji ECL w kolejnych okresach sprawozdawczych.

Na moment sporządzenia niniejszego skonsolidowanego sprawozdania finansowego sytuacja finansowa Grupy pozostaje stabilna. Kapitał pracujący wzrósł o 4 442 mln PLN stosunku do stanu z końca 2020 roku, co związane było głównie ze wzrostem notowań cen ropy i produktów, które przełożyły się na wartość zapasów, należności i zobowiązań. Wyniki Grupy w 2021 roku w podziale na segmenty zostały zaprezentowane w nocie 11.

Trwająca pandemia koronawirusa nie wpłynęła w ocenie Grupy na zmianę poziomu ryzyka w odniesieniu do udzielonych gwarancji na dzień 31 grudnia 2021 roku i prawdopodobieństwo uruchomienia tych gwarancji pozostaje niskie.

Grupa nie identyfikuje obecnie, jak i w ciągu kolejnych 12 miesięcy problemów z płynnością. Nie widzi też ryzyka braku wywiązania się z umów kredytowych lub innych umów o finansowanie. Grupa podejmuje działania optymalizacyjne polegające m.in. na pozyskiwaniu długoterminowego finansowania na projekty zielone i projekty zrównoważonego rozwoju oraz finansowania na wybrane projekty inwestycyjne w formule project finance bez regresu lub z ograniczonym regresem do PKN ORLEN i Grupy (tzn. finansowanie bezpośrednio na spółce celowej) i zakłada utrzymanie bezpiecznego poziomu długu netto oraz wskaźników finansowych uwzględnionych w umowach o finansowanie.

Na dzień sporządzenia niniejszego skonsolidowanego sprawozdania finansowego, Grupa ocenia, że posiada wystarczające źródła finansowania do realizacji zaplanowanych wcześniej strategicznych projektów rozwojowych, inwestycyjnych oraz akwizycji zgodnie z harmonogramem.

Informacje odnośnie wpływu pandemii COVID-19 na założenia oraz podejście do testów na utratę wartości na koniec 2021 roku, statusu przeprowadzanych testów, jak również rozpoznanych na moment sporządzenia niniejszego sprawozdania finansowego odpisów z tytułu utraty wartości aktywów w 2021 roku zaprezentowano w nocie 14.4.

9. Wyniki finansowe i operacyjne

Rachunek zysków lub strat

Przychody ze sprzedaży Grupy ORLEN za 2021 rok wyniosły 131 341 mln PLN i były wyższe o 45 161 mln PLN (r/r). Wzrost przychodów ze sprzedaży (r/r) wynika z wyższej sprzedaży wolumenowej o 2% (w segmentach Rafinerii i Detalu częściowo ograniczany niższym poziomem wolumenów sprzedaży w segmencie Petrochemia i Wydobycie) oraz odzwierciedla wzrost o 69% cen ropy naftowej i w efekcie także notowań głównych produktów. W okresie 12 miesięcy 2021 roku w porównaniu do analogicznego okresu 2020 roku ceny benzyny zwiększyły się o 75%, oleju napędowego o 58%, paliwa lotniczego o 69%, ciężkiego oleju opałowego o 69%, etylenu o 38% i propylenu o 50%.

Koszty działalności operacyjnej łącznie zwiększyły się o (35 704) mln PLN (r/r) do poziomu (121 911) mln PLN. Największą pozycję w strukturze tych kosztów stanowią koszty zużycia materiałów i energii, głównie ropy naftowej i innych chemikaliów wykorzystywanych w procesach technologicznych. Wzrost kosztów zużytych materiałów i energii o 53% (r/r) wynika z większego o 0,4 mln ton (r/r) przerobu ropy w efekcie poprawy sytuacji makroekonomicznej oraz mniejszego (r/r) zakresu zrealizowanych głównie w PKN ORLEN i Grupie ORLEN Unipetrol postojów remontowych instalacji.

Wynik na pozostałej działalności operacyjnej wyniósł 3 913 mln PLN i był wyższy o 61 mln PLN (r/r) gównie w wyniku efektu zmian odpisów aktualizujących wartość rzeczowych aktywów trwałych, wartości niematerialnych, aktywów z tytułu praw do użytkowania, pozostałych składników majątku trwałego oraz aktywów trwałych przeznaczonych do sprzedaży w wysokości 2 402 mln PLN (głównie dotyczyło to aktywów w segmencie Wydobycie, wobec których w 2020 roku utworzono odpisy aktualizujące w wysokości (1 687) mln PLN, a w 2021 roku rozpoznano odwrócenie odpisów aktualizujących w wysokości 1 046 mln PLN – dodatkowe informacje w nocie 14.4.) oraz zmiany wpływu netto rozliczenia i wyceny pochodnych instrumentów finansowych dotyczących ekspozycji operacyjnej (instrumenty niewyznaczone dla celów rachunkowości zabezpieczeń) w kwocie 1 073 mln PLN. Wpływ powyżej opisanych zmian został skompensowany poprzez efekt rozpoznania w 2020 roku zysku z tytułu okazyjnego nabycia 80% akcji ENERGA S.A. (ENERGA) w wysokości (4 062) mln PLN.

W efekcie zysk z działalności operacyjnej wyniósł 13 870 mln PLN i był wyższy o 9 962 mln PLN (r/r).

Koszty finansowe netto w omawianym okresie wyniosły (179) mln PLN i obejmowały głównie koszty odsetkowe netto w kwocie (443) mln PLN oraz rozliczenie i wycenę pochodnych instrumentów finansowych netto w wysokości 294 mln PLN.

Po uwzględnieniu podatku dochodowego w kwocie (2 495) mln PLN zysk netto Grupy ORLEN za 2021 rok osiągnął wartość 11 188 mln PLN i był wyższy o 8 363 mln PLN (r/r).

Sprawozdanie z sytuacji finansowej

Suma aktywów Grupy ORLEN na dzień 31 grudnia 2021 roku wyniosła 106 754 mln PLN i była wyższa o 22 706 mln PLN w porównaniu ze stanem z dnia 31 grudnia 2020 roku.

Wartość aktywów trwałych na 31 grudnia 2021 roku wyniosła 68 706 mln PLN i była wyższa o 9 273 mln PLN w porównaniu z końcem poprzedniego roku, głównie z tytułu zwiększenia wartości rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych oraz wartości firmy o 8 068 mln PLN oraz zwiększenia wartości inwestycji wycenianych metodą praw własności o kwotę 367 mln PLN, głównie w wyniku rozpoznania inwestycji we wspólne przedsięwzięcie Baltic Power w wysokości 268 mln PLN (dodatkowe informacje w nocie 7.3.7) oraz ujęcia wyższego udziału w wynikach jednostek współkontrolowanych.

Zmiana salda rzeczowych aktywów trwałych, wartości niematerialnych oraz wartości firmy o 8 068 mln PLN (r/r) obejmowała:

nakłady inwestycyjne w wysokości 8 751 mln PLN, w tym poniesione na rozbudowę zdolności produkcyjnych nawozów w Anwil, budowę instalacji Glikolu w ORLEN Południe umożliwiającą produkcję zielonego, ekologicznego glikolu i instalacji Visbreakingu w Płocku, rozbudowę zdolności produkcyjnych instalacji Olefin w Płocku, projekty w segmencie Energetyka związane głównie z modernizacją obecnych aktywów oraz przyłączenie nowych odbiorców i modernizacja turbozespołu TG1 w Zakładzie Elektrociepłowni w Płocku oraz projekty w segmencie Detal i Wydobycie,
amortyzację w kwocie (4 651) mln PLN,
dokonane odpisy aktualizujące wartość rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych netto w wysokości 811 mln PLN, głównie w segmencie Wydobycie;
wartość firmy rozpoznaną na nabyciu nowych jednostek zależnych w kwocie 434 mln PLN. Dodatkowe informacje w nocie 7.3 i 14.2.1.
zakup uprawnień CO2 oraz certyfikatów energetycznych w wysokości 1 655 mln PLN,
umorzenie uprawnień CO2 oraz certyfikatów energetycznych w wysokości (2 238) mln PLN,
otrzymane nieodpłatnie uprawnienia CO2 w wysokości 1 998 mln PLN,
efekt rozpoznania nowych aktywów na moment nabycia nowych jednostek w wysokości 674 mln PLN oraz
efekt przeliczenia sald spółek zagranicznych w wysokości 797 mln PLN.

Wartość aktywów obrotowych na dzień 31 grudnia 2021 zwiększyła się o 13 433 mln PLN w porównaniu z końcem poprzedniego roku, przede wszystkim w efekcie zwiększenia salda zapasów o 6 131 mln PLN, salda środków pieniężnych o 1 656 mln PLN, salda należności z tytułu dostaw i usług oraz pozostałych należności o 5 401 mln PLN oraz wyceny pochodnych instrumentów finansowych o 709 mln PLN głównie z tytułu wyceny kontraktów terminowych CO2. Wzrost wartości zapasów to głównie efekt wzrostu cen ropy naftowej i produktów ropopochodnych. Wzrost salda należności wynikał głównie z wyższej sprzedaży w ujęciu wartościowym i ilościowym.

Kapitał własny na dzień 31 grudnia 2021 roku wyniósł 52 578 mln PLN i był wyższy o 10 189 mln PLN w porównaniu ze stanem z końca 2020 roku głównie z tytułu ujęcia zysku netto za 2021 rok w kwocie 11 188 mln PLN, ujemnego wpływu zmiany salda kapitałów z tytułu stosowania rachunkowości zabezpieczeń w kwocie (414) mln PLN, wypłaty dywidendy dla akcjonariuszy PKN ORLEN z zysków lat ubiegłych w łącznej wysokości (1 497) mln PLN oraz wpływu różnic kursowych z tytułu przeliczenia kapitałów własnych jednostek działających za granicą w kwocie 783 mln PLN, wynikających głównie ze wzrostu kursów CZK, USD i CAD.

Wartość zobowiązań z tytułu dostaw i usług oraz pozostałych zobowiązań zwiększyła się o 5 788 mln PLN w porównaniu ze stanem z końca 2020 roku głównie w wyniku zwiększenia zobowiązań handlowych o 4 577 mln PLN, zobowiązań podatkowych o 1 056 mln PLN dotyczących głównie zobowiązań z tytułu podatku akcyzowego i opłaty paliwowej oraz podatku od towarów i usług w związku z wyższą sprzedażą wartościową i ilościową produktów oraz znaczącym wzrostem cen paliw w roku 2021 w stosunku do cen z roku 2020 oraz zobowiązań inwestycyjnych o 255 mln PLN. Wzrost zobowiązań handlowych wynikał głównie z wyższych cen na rynkach.

Wartość rezerw na dzień 31 grudnia 2021 roku wyniosła 8 106 mln PLN i była wyższa o 3 543 mln PLN w porównaniu ze stanem z końca 2020 roku. W 2021 roku Grupa dokonała aktualizacji rezerwy z 2020 roku oraz utworzyła/rozwiązała rezerwę na emisję CO2 za 12 miesięcy w łącznej kwocie 5 466 mln PLN. Wzrost wynikał głównie ze wzrostu ceny średnioważonej i cen rynkowych przy zachowaniu stosunkowo podobnej ilości emisji CO2. Ponadto zmiana netto rezerw na emisje CO2 wynikała z umorzenia rezerwy dotyczącej emisji za 2020 rok w kwocie (1 561) mln PLN.

Zadłużenie finansowe netto Grupy ORLEN na dzień 31 grudnia 2021 roku wyniosło 12 275 mln PLN i było niższe o (785) mln PLN w porównaniu z końcem 2020 roku głównie z tytułu wpływów netto obejmujących wpływy i spłaty kredytów, pożyczek oraz wykup i emisję obligacji w kwocie 460 mln PLN, zwiększenia salda środków pieniężnych o (1 656) mln PLN, lokat krótkoterminowych w wysokości 60 mln PLN oraz efektu netto wyceny i przeszacowania zadłużenia z tytułu różnic kursowych jak również nowych przejęć w ramach Grupy w łącznej kwocie 351 mln PLN.

Sprawozdanie z przepływów pieniężnych

Wpływy środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej za 2021 rok wyniosły 13 295 mln PLN i obejmowały głównie wynik z działalności operacyjnej powiększony o amortyzację (EBITDA) w wysokości 19 211 mln PLN skorygowany o: udział w wyniku finansowym jednostek wycenianych metodą praw własności w wysokości (613) mln PLN, ujemny efekt zwiększenia kapitału pracującego netto o (4 442) mln PLN głównie w wyniku wzrostu notowań cen ropy i produktów, które przełożyły się na wartość zapasów, należności i zobowiązań, pomniejszony o zapłacony podatek dochodowy w wysokości (1 194) mln PLN, zysk z działalności inwestycyjnej w wysokości (3 655) mln PLN dotyczący głównie rozliczenia i wyceny pochodnych instrumentów finansowych w wysokości (2 660) mln PLN, zmiany stanu rezerw w wysokości 6 099 mln PLN głównie w wyniku wzrostu cen średnioważonych i cen rynkowych uprawnień CO2.

Środki pieniężne netto wykorzystane w działalności inwestycyjnej za 2021 rok wyniosły (9 739) mln PLN i obejmowały głównie przepływy netto na nabycie i sprzedaż składników rzeczowego majątku trwałego, wartości niematerialnych i aktywów z tytułu praw do użytkowania w kwocie (11 130) mln PLN, nabycie akcji i udziałów jednostek zależnych skorygowanych o przejęte środki pieniężne na dzień nabycia (głównie z tytułu nabycia nowych podmiotów – szczegółowe informacje nota 7.3) w kwocie (772) mln PLN oraz rozliczenie instrumentów pochodnych niewyznaczonych dla celów rachunkowości zabezpieczeń w wysokości 2 027 mln PLN.

Przepływy netto środków pieniężnych wykorzystane w działalności finansowej za 2021 rok wyniosły (2 006) mln PLN i obejmowały głównie wypłaconą dywidendę dla akcjonariuszy PKN ORLEN w kwocie (1 497) mln PLN, wypływy netto kredytów i pożyczek w wysokości (313) mln PLN, emisję obligacji w wysokości 3 225 mln PLN głównie w związku z emisją obligacji korporacyjnych serii D oraz euroobligacji serii A przez PKN ORLEN, wykup obligacji w wysokości (2 452) mln PLN głównie przez ORLEN Capital, płatności odsetek w wysokości (469) mln PLN i płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu w wysokości (701) mln PLN.

Po uwzględnieniu przeszacowania środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych saldo środków pieniężnych w 2021 roku zwiększyło się o 1 656 mln PLN i na dzień 31 grudnia 2021 roku wyniosło 2 896 mln PLN.