16.5.4. Ryzyko płynności i kredytowe

Ryzyko płynności

Analiza wymagalności zobowiązań finansowych z tytułu leasingu została zaprezentowana w nocie 17.2.1.

Poprzez ryzyko płynności finansowej rozumie się utratę zdolności do terminowego regulowania bieżących zobowiązań.

Grupa ORLEN narażona jest na ryzyko płynności wynikające z relacji aktywów obrotowych do zobowiązań krótkoterminowych. Na dzień 31 grudnia 2021 roku i 31 grudnia 2020 roku wskaźnik płynności bieżącej wyniósł odpowiednio 1,3 i 1,1.

Celem procesu zarządzania ryzykiem płynności finansowej jest zapewnienie bezpieczeństwa i stabilizacji finansowej Grupy, a podstawowym narzędziem ograniczającym powyższe ryzyko jest bieżący przegląd dopasowania terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów. Dodatkowo Grupa ORLEN prowadzi politykę dywersyfikacji źródeł finansowania oraz wykorzystuje szereg narzędzi dla efektywnego zarządzania płynnością.

Grupa ORLEN wykorzystuje systemy koncentracji środków finansowych („systemy cash-pool”) do efektywnego zarządzania bieżącą płynnością finansową oraz optymalizacji kosztów finansowych w ramach Grupy ORLEN. Na koniec 2021 roku funkcjonowały następujące systemy cash-pool zarządzane przez:

• PKN ORLEN:
  • systemy cash-poolingu dla polskich spółek Grupy ORLEN. Na dzień 31 grudnia 2021 roku systemy te obejmowały łącznie 33 spółki Grupy ORLEN,
  • międzynarodowy system cash-poolingu dla zagranicznych spółek Grupy ORLEN. Na dzień 31 grudnia 2021 roku system ten obejmował 8 spółek zagranicznych Grupy ORLEN,
• ENERGA:
  • systemy cash poolingu dla polskich spółek Grupy ENERGA. Na dzień 31 grudnia 2021 roku systemy te obejmowały łącznie 23 spółki Grupy ENERGA.

Zarządzając płynnością Grupa może emitować obligacje w ramach ustalonych limitów jak również nabywać obligacje emitowane przez spółki z Grupy ORLEN. Dodatkowe informacje o obligacjach w nocie 14.7.3.

W Grupie ORLEN nie występuje koncentracja ryzyka kredytowego w stosunku do współpracujących banków. Udział procentowy trzech banków o największej koncentracji środków pieniężnych wynosi na dzień 31 grudnia 2021 roku: 25%, 19% oraz 9% całego salda środków pieniężnych. W roku 2021 Grupa ORLEN inwestowała nadwyżki środków pieniężnych w lokaty bankowe. Decyzje dotyczące lokat bankowych opierają się na maksymalizacji stopy zwrotu przy ustalonych limitach koncentracji dla każdego z banków oraz bieżącej ocenie kondycji finansowej banków wymagającej posiadania przez bank krótkoterminowej oceny ratingowej dla depozytów na poziomie inwestycyjnym. Oczekiwana strata kredytowa (ECL) z tytułu zawartych w Grupie ORLEN na dzień 31 grudnia 2021 lokat terminowych stanowiła wartość niematerialną.

Na 31 grudnia 2021 roku i 31 grudnia 2020 roku maksymalne możliwe zadłużenie z tytułu zawartych umów kredytowych i pożyczek wynosiło odpowiednio 19 063 mln PLN i 16 356 mln PLN. Do wykorzystania na 31 grudnia 2021 roku oraz 31 grudnia 2020 roku pozostało odpowiednio 14 960 mln PLN i 12 318 mln PLN. Zwiększenie maksymalnego możliwego zadłużenia oraz dostępności otwartych linii kredytowych wynika z podpisania nowych umów o finansowanie bankowe zawartych przez PKN ORLEN oraz Grupę ORLEN Unipetrol.

Ponadto kwota gwarancji dotyczących zobowiązań wobec osób trzecich wystawionych w toku bieżącej działalności na dzień 31 grudnia  2021 roku oraz na dzień 31 grudnia 2020 roku wyniosła odpowiednio 486 mln PLN oraz 418 PLN. Gwarancje dotyczyły głównie: gwarancji cywilnoprawnych związanych z zabezpieczeniem należytego wykonania umów, oraz gwarancji publicznoprawnych wynikających z przepisów powszechnie obowiązujących zabezpieczających prawidłowość prowadzenia działalności koncesjonowanych w sektorze paliw ciekłych i wynikających z tej działalności należności podatkowych, celnych.

Ponadto udzielone w Grupie poręczenia i gwarancje jednostkom zależnym na rzecz podmiotów trzecich wyniosły na dzień 31 grudnia  2021 roku i na dzień 31 grudnia 2020 roku odpowiednio 14 385 mln PLN oraz 16 833 mln PLN. Dotyczyły one głównie zabezpieczenia przyszłych zobowiązań spółki ORLEN Capital i Energa Finance wynikających z emisji euroobligacji w łącznej wysokości 10 809 mln PLN oraz zabezpieczenia realizacji projektu gazowego CCGT Ostrołęka w równowartości 1 461 mln PLN a także terminowego regulowania zobowiązań przez jednostki zależne. W oparciu o analizy i prognozy Grupa określiła na koniec okresu sprawozdawczego prawdopodobieństwo zapłaty powyższych kwot jako niskie.

PKN ORLEN na podstawie zawartych porozumień ze spółkami Grupy ORLEN zobowiązany jest na warunkach określonych w tych porozumieniach,  do:

• zapewnienia środków na finansowanie nakładów inwestycyjnych CCGT Ostrołęka, poprzez objęcie określonej w porozumieniu liczby udziałów w CCGT Ostrołęka lub udzielenie finansowania ENERGA niezbędnego do sfinansowania projektu w kwocie nie wyższej niż 1,55 mld PLN – związanych z budową elektrowni gazowej w Ostrołęce,
• zapewnienia środków na finansowanie do 100% nakładów inwestycyjnych CCGT Grudziądz – związanych z budową elektrowni gazowo-parowej w Grudziądzu,  ale nie więcej niż 1,8 mld PLN,
• zapewnienia środków na finansowanie do 100% nakładów inwestycyjnych ORLEN Lietuva – związanych z realizacją budowy instalacji „Bottom of Barrel” w zakładzie produkcyjnym ORLEN Lietuva w Możejkach, ale nie więcej niż do kwoty około 633 mln EUR,
• uzgodnienia kierunkowego sposobu sfinansowania zadań inwestycyjnych w ORLEN Południe: „Projektu i budowy linii produkcji i destylacji UCO FAME” oraz „Budowy kompleksu instalacji do produkcji bioetanolu II generacji (B2G)” – „Projekt B2G”.

Na dzień 31 grudnia 2021 roku strony nie wypracowały jeszcze szczegółowych form i warunków finansowań realizowanych w ramach powyższych porozumień. Zostaną one określone w przyszłych decyzjach korporacyjnych PKN ORLEN i spółek oraz w ramach odrębnych umów.

W dniu 17 grudnia 2021 roku PKN ORLEN zawarł z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym długoterminową umowę kredytową na kwotę 180 mln EUR. Celem kredytu jest częściowe sfinansowanie inwestycji w Grupie ORLEN, które wspierają jej zrównoważony rozwój. W dniu 22 lutego 2022 roku nastąpiła wypłata całej przyznanej umową kwoty, z czego część zostanie wykorzystana na sfinansowanie zadania inwestycyjnego w ORLEN Południe „Budowy kompleksu instalacji do produkcji bioetanolu II generacji (B2G)”.

Ryzyko kredytowe

Grupa ocenia, że ryzyko nieuregulowania należności przez kontrahentów w zakresie należności nieprzeterminowanych oraz należności przeterminowanych nieobjętych odpisem jest znikome, ze względu na efektywne zarządzanie kredytem kupieckim i windykacją. Grupa m.in. wyznacza limity dla poszczególnych kontrahentów i ustanawia zabezpieczenia, ma możliwość dokonywania kompensaty wzajemnych wierzytelności. Grupa korzysta z faktoringu bez regresu, faktoringu niepełnego z regresem jak również stosuje rozwiązanie w postaci faktoringu odwrotnego.

W ocenie Grupy nie występuje istotna koncentracja ryzyka kredytowego w odniesieniu do należności z tytułu dostaw i usług. Limity kredytu kupieckiego są ustalane na podstawie wykonywanej analizy finansowej kontrahentów oraz w oparciu o historię współpracy lub na podstawie aktualnego raportu z Wywiadowni Gospodarczej.

Oddzielną grupę stanowią kontrahenci, dla których nadawany jest limit ubezpieczeniowy np. flota, mikroflota, kontrahenci eksportowi.

Część kontrahentów dokonuje wpłaty kaucji na rachunek. W przypadku braku limitu kredytowego kontrahenci są zobligowani do dokonania przedpłat.

W zakresie obrotu energią elektryczną na hurtowym rynku energii procedury określają limity możliwej sprzedaży energii elektrycznej bez wymagania zabezpieczeń. Dla transakcji przekraczających limit wymagane są zabezpieczenia np. gwarancja bankowa.

Miarą ryzyka kredytowego jest kwota maksymalnego ryzyka kredytowego dla poszczególnych klas aktywów finansowych, która odpowiada ich wartości księgowej (nota 14.5.2. i 14.10.1).

Grupa na dzień 31 grudnia 2021 roku oraz na dzień 31 grudnia 2020 roku otrzymała gwarancje bankowe i ubezpieczeniowe w wysokości odpowiednio 5 482 mln PLN oraz 3 355 mln PLN. Wzrost wartości otrzymanych gwarancji wynika głównie z przyjętego przez PKN ORLEN zabezpieczenia należytego wykonania umowy o wartości 2 155 mln PLN na budowę kompleksu Olefin III. Grupa dodatkowo przyjmuje od swoich odbiorców zabezpieczenie w postaci poręczeń, dobrowolne poddanie się egzekucji (Art. 777 KPC), kaucji, zastawu rejestrowego, hipotek i weksli, gwarancji, akredytyw.